Myślenie o śmierci nigdy nie jest łatwe, ale warto zawczasu zadbać o to, żeby po naszym odejściu bliscy nie musieli borykać się z problemami formalnymi i finansowymi.
Ten poradnik pokazuje, jak odpowiedzialnie przygotować swoje sprawy bankowe na wypadek śmierci, a także jak postępować po śmierci bliskiej osoby, aby zapewnić spokój, porządek i bezpieczeństwo finansowe rodzinie.
1. Sporządź listę swoich rachunków i zobowiązań
- Zrób spis wszystkich swoich kont bankowych, lokat, kart, kredytów, pożyczek i polis ubezpieczeniowych.
- Do listy możesz dodaj numery rachunków oraz nazwy banków, ale nigdy nie zapisuj loginów, haseł ani PIN-ów!
- Listę przechowuj w bezpiecznym miejscu, np. w zamkniętej kopercie w domu lub u zaufanego notariusza.
- Regularnie aktualizuj dane (np. raz w roku).
- Nie zostawiaj informacji umożliwiających logowanie – to niebezpieczne i ryzykowne.
2. Skorzystaj z dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (tzw. zapis bankowy)
Każdy posiadacz konta oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub lokaty może bezpłatnie złożyć w banku zapis bankowy, czyli dyspozycję wypłaty środków na wypadek śmierci.
- W dyspozycji wskazujesz osoby, które otrzymają środki po Twojej śmierci — mogą to być tylko: małżonek/małżonka oraz dzieci, wnuki, prawnuki (zstępni), a także rodzice, dziadkowie, pradziadkowie (wstępni) albo rodzeństwo zmarłego.
- Limit wypłaty z takiej dyspozycji to obecnie ok. 175 tys. zł (20-krotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw na miesiąc poprzedzający datę śmierci).
- Co ważne limit dotyczy wszystkich banków. Ta zasada ma na celu ochronę spadkobierców, żeby nie omijać przepisów o postępowaniu spadkowym i nie rozdysponować wszystkich środków.
- Pieniądze wypłacane z zapisu nie wchodzą do spadku, więc bliscy mogą je otrzymać szybciej – bez czekania na zakończenie postępowania spadkowego.
- Dyspozycję możesz w każdej chwili zmienić lub odwołać. Jednak warto zaznaczyć, że tutaj działa zasada: późniejsze dyspozycje mają pierwszeństwo. Czyli jeżeli na przykład kiedyś ustanowiliśmy zapis na rzecz osoby A i zmieniliśmy na rzecz osoby B, a kwota przekroczyła wartość środków zgromadzonych na koncie, to osoba, na rzecz której później został ustanowiony zapis, będzie otrzymywała wypłaty jako pierwsza.
3. Ustal pełnomocnika do konta
- Możesz nadać zaufanej osobie pełnomocnictwo do swojego konta – pozwoli jej wykonywać operacje finansowe.
- Pełnomocnictwo traci ważność w chwili śmierci, ale może pomóc w codziennych sprawach w czasie choroby.
- Zakres uprawnień można ograniczyć (np. tylko do wpłat i wypłat gotówki).
4. Zadbaj o wspólne konto z małżonkiem
- Jeśli macie wspólny rachunek, sprawdźcie w banku, co stanie się po śmierci jednego z Was.
- Upewnij się czy Twój małżonek jest współposiadaczem konta, a nie tylko pełnomocnikiem.
- W większości banków rachunek wspólny zostaje przekształcony w indywidualny – wtedy współmałżonek ma pełny dostęp do środków.
- W innych bankach rachunek może być zamknięty, a środki zablokowane do czasu zakończenia postępowania spadkowego. Jeżeli macie wspólność majątkową, połowa środków zostanie przekazana żyjącemu małżonkowi, a reszta zostanie zablokowana i wejdzie do spadku.
- Warto poprosić bank o wyjaśnienie zasad obowiązujących w takiej sytuacji na podstawie umowy i obowiązujących regulaminów.
5. Poinformuj rodzinę, gdzie masz rachunki
- Możesz poinformować bliskich, w jakich bankach masz konta – bez przekazywania im danych logowania.
- W razie śmierci Twoi spadkobiercy będą mogli uzyskać zbiorczą informację o rachunkach z Centralnej Informacji o Rachunkach Bankowych (CIR).
- CIR pozwala sprawdzić, w jakich bankach i spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (SKOK-ach) prowadzono Twoje rachunki. Szczegóły dostępne pod linkiem: https://www.kir.pl/nasza-oferta/klient-indywidualny/centrum-wymiany-informacji/centralna-informacja
- W celu skorzystania z usługi spadkobierca składa odpowiedni wniosek w wybranym przez siebie Banku lub SKOK-u. Bank lub SKOK kieruje zapytanie do Centralnej informacji, a Centralna informacja kieruje zapytanie do wszystkich Banków i SKOK-ów. Spadkobierca musi okazać w banku prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz wykazać, że jest spadkobiercą wskazanym w tym dokumencie, np. w oparciu o dowód osobisty.
6. Przemyśl, co stanie się z kredytami i kartami
- Jeśli masz kredyt, zapytaj bank, czy jest on objęty ubezpieczeniem na wypadek śmierci i jakie są warunki ubezpieczenia – wówczas zobowiązanie może zostać spłacone przez ubezpieczyciela.
- Możesz też poinformować współkredytobiorców o szczegółach umowy, by w razie potrzeby wiedzieli, co robić.
- Pamiętaj, że po śmierci kredytobiorcy dług przechodzi na spadkobierców, ale tylko do wartości majątku, który dziedziczą.
7. Przygotuj tzw. „kopertę bezpieczeństwa”
- W „kopercie bezpieczeństwa” możesz umieścić listę banków, ubezpieczeń i inwestycji, kopie umów i polis, dane kontaktowe do notariusza lub prawnika, informacje o osobach, które mają być powiadomione po Twojej śmierci.
- Kopertę przechowuj w miejscu znanym bliskim lub u notariusza.
- W kopercie nie trzymaj loginów, haseł czy PIN-ów!
8. Pomyśl o testamencie
- Testament to najpewniejszy sposób, by wskazać, kto i co po Tobie dziedziczy.
- Jeśli masz majątek w kilku bankach lub inwestycjach, testament pozwoli uniknąć sporów między spadkobiercami.
- W testamencie możesz też wskazać, że złożyłeś zapis bankowy – by ułatwić jego realizację.
- Rozważ sporządzenie testamentu u notariusza – jest to najbezpieczniejsza forma testamentu i może ułatwić Twoim spadkobiercom dziedziczenie.
9. Regularnie aktualizuj dokumenty
- Raz do roku przejrzyj swoje umowy, dyspozycje i listę rachunków.
- Usuń nieaktualne informacje i dopisz nowe.
- Jeśli zmieniasz bank, złóż nową dyspozycję wkładem na wypadek śmierci.
10. Jak po śmierci bliskiej osoby sprawdzić stan konta i ewentualne długi?
- Po śmierci posiadacza rachunku bank ma obowiązek zachowania tajemnicy bankowej – oznacza to, że nie może udzielać informacji o stanie konta ani o kredytach komukolwiek poza osobami uprawnionymi. Takimi osobami są spadkobiercy, którzy przedstawią w banku tytuł prawny do spadku, czyli:
➢ notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, lub
➢prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
- Po przedstawieniu tych dokumentów bank musi udzielić informacji o rachunkach, lokatach i zobowiązaniach zmarłego (np. kredytach, kartach kredytowych). Nie wystarczy sam akt zgonu czy dowód pokrewieństwa — konieczne jest formalne potwierdzenie dziedziczenia.
- Jeśli spadkobiercy chcą poznać, czy zmarły pozostawił długi, mogą też: wystąpić do banków, w których przypuszczalnie miał zobowiązania lub skorzystać z Centralnej Informacji o Rachunkach Bankowych (CIR) – pozwala ona sprawdzić, w jakich instytucjach finansowych zmarły posiadał rachunki.
11. Co się dzieje z pieniędzmi na koncie, jeśli nie złożono zapisu bankowego?
- Jeśli zmarły nie złożył dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, środki zgromadzone na jego rachunkach wchodzą do masy spadkowej i podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia. Wyjątki od tej zasady wynikają z art. 55 ust. 1 Prawa bankowego i dotyczą:
➢Zwrotu kosztów pogrzebu – bank może wypłacić środki osobie, która udokumentuje poniesione wydatki (np. rachunkami z zakładu pogrzebowego). Kwota nie może przekroczyć zwyczajowych kosztów pogrzebu.
➢Zwrotu nienależnych świadczeń emerytalno-rentowych – bank ma obowiązek zwrócić do ZUS lub KRUS środki przelane po śmierci posiadacza rachunku.
- Pozostałe środki są wypłacane spadkobiercom, którzy przedstawią w banku dokumenty potwierdzające ich prawa (akt notarialny lub postanowienie sądu). Takie dokumenty określają: krąg spadkobierców, wysokość ich udziałów oraz podstawę dziedziczenia (ustawową lub testamentową). Nie wskazują natomiast, jak mają zostać podzielone konkretne składniki majątku – dlatego w przypadku wielu spadkobierców konieczne może być przeprowadzenie działu spadku (umownego lub sądowego).
- Jeżeli spadkobierca jest jeden – sprawa jest prosta: bank po przedstawieniu dokumentów może dokonać wypłaty środków.
- Jeśli spadkobierców jest kilku, wypłata może nastąpić dopiero po:
➢złożeniu wspólnego oświadczenia o podziale środków,
➢zawarciu umowy o dział spadku,
➢lub prawomocnym orzeczeniu sądu, który wskaże, komu należą się pieniądze z rachunku.
12. Jak uzyskać potwierdzenie dziedziczenia?
- Aby otrzymać tytuł prawny do spadku (niezbędny m.in. w banku), można skorzystać z dwóch dróg
➢ U notariusza
- Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
- Wymagane są dokumenty: akty stanu cywilnego (zgonu, urodzenia, małżeństwa) oraz dowody tożsamości spadkobierców.
- Wszyscy spadkobiercy muszą stawić się jednocześnie i zgodnie oświadczyć, kto dziedziczy.
- Akt poświadczenia dziedziczenia jest równoważny z orzeczeniem sądu i natychmiast zyskuje moc prawną po zarejestrowaniu w systemie informatycznym.
➢ W sądzie
- Jeśli spadkobiercy nie są zgodni lub nie mogą się wspólnie stawić, należy złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku w sądzie
- Sąd, po rozpoznaniu sprawy, wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, które staje się prawomocne po upływie terminu na złożenie apelacji.
13. Podsumowanie
Zabezpieczenie swoich spraw bankowych to wyraz odpowiedzialności i troski o bliskich. Dzięki kilku prostym działaniom możesz oszczędzić rodzinie stresu i problemów formalnych, a sobie dać poczucie spokoju.
Najważniejsze, co możesz zrobić już dziś:
- złożyć dyspozycję na wypadek śmierci,
- poinformować bliskich, gdzie masz rachunki,
- nie udostępniać loginów i haseł,
- upewnić się, że kredyty są ubezpieczone,
- przechowywać ważne dokumenty w bezpiecznym miejscu,
- regularnie aktualizować wszystkie informacje.
A jeśli śmierć dotknie kogoś z Twoich bliskich, pamiętaj, że:
- bank ma obowiązek zachowania tajemnicy bankowej, ale udzieli informacji spadkobiercom po przedstawieniu tytułu prawnego do spadku (aktu notarialnego lub postanowienia sądu);
- środki na rachunkach bez zapisu bankowego wchodzą do masy spadkowej i są dzielone zgodnie z zasadami dziedziczenia;
- koszty pogrzebu oraz nienależne świadczenia emerytalno-rentowe są rozliczane niezależnie od spadku;
- potwierdzenie dziedziczenia można uzyskać u notariusza lub w sądzie — to niezbędny krok, by otrzymać środki z kont zmarłego.
Dbając o porządek w swoich finansach i znając procedury po śmierci bliskiej osoby, chronisz swoich najbliższych i pomagasz im spokojnie przejść przez trudny czas.